Sa sút trí tuệ là tình trạng thường xảy ra ở người lớn tuổi, Theo báo cáo World Alzheimer Report 2015, cứ 3 giây, trên thế giới lại có 1 người mắc sa sút trí tuệ; hiện có 46,8 triệu người mắc và khoảng 60% là Alzheimer. Cùng tìm hiểu chi tiế về sa sút trí tuệ và Alzheimer qua bài viết của Ths Bs Nguyễn Tấn Cường – Phòng khám đa khoa Pasteur sau đây

Sa sút trí tuệ là gì?
– Là rối loạn ảnh hưởng một hoặc nhiều chức năng nhận thức: trí nhớ, học tập, ngôn ngữ, điều hành, chú ý, vận động thích ứng, nhận thức xã hội…
– Suy giảm này tiến triển nặng dần, đủ nghiêm trọng để ảnh hưởng tới tính độc lập và sinh hoạt hàng ngày.

2. Bệnh Alzheimer là gì?
Sa sút trí tuệ có nhiều nguyên nhân, trong đó phổ biến nhất là bệnh Alzheimer, chiếm 60-70%. Ngoài ra các nguyên nhân khác: bệnh mạch máu não, trầm cảm, nghiện rượu, ngộ độc, bệnh nội tiết, rối loạn chuyển hoá, chấn thương não, u não, nhiễm khuẩn hệ thần kinh trung ương…

3. Nguyên nhân Alzheimer:
– Alzheimer là hậu quả của quá trình thoái hóa gây ra chết tế bào thần kinh trong não.
– Beta-amyloid lắng đọng thành mảng amyloid, protein tau tạo đám rối sợi thần kinh → mất khớp kết nối thần kinh và chết tế bào → teo não khu trú, thường bắt đầu ở mặt trong thùy thái dương.

4. Triệu chứng lâm sàng:
Các biểu hiện suy giảm nhận thức:
– Suy giảm trí nhớ (triệu chứng sớm và điển hình nhất), sự suy giảm nặng dần theo tiến triển bệnh
– Rối loạn định hướng (thời gian, không gian, địa điểm)
– Khó khăn giao tiếp, nhận biết, hành động
– Giảm khả năng tư duy, tính toán, lập kế hoạch
Nhóm không nhận thức:
– Loạn thần (hoang tưởng, ảo giác)
– Thay đổi tính cách (thu mình, hoài nghi, cáu gắt,..)
– Rối loạn hành vi (kích động ban đêm, rối loạn ăn uống – bài tiết)
…

📈 Tiến triển bệnh:
– Giai đoạn sớm: hay quên, giảm khả năng tính toán, rối loạn ngôn ngữ, định hướng kém → dễ đi lạc
– Giai đoạn giữa: rối loạn hành vi, hoang tưởng, trầm cảm
– Giai đoạn cuối: mất khả năng quan trọng của con người, không tự ăn uống, đại tiểu tiện, tử vong do suy kiệt hoặc biến chứng

10 dấu hiệu cảnh báo Alzheimer (theo Hiệp hội Alzheimer Hoa Kỳ):
1. Mất trí nhớ gần
2. Khó làm việc quen thuộc
3. Vấn đề ngôn ngữ
4. Rối loạn định hướng
5. Giảm khả năng đánh giá
6. Khó tư duy
7. Hay bỏ quên đồ
8. Thay đổi khí sắc
9. Thay đổi cá tính
10. Mất tính chủ động

5. Điều trị Alzheimer:
Biện pháp hỗ trợ & an toàn:
– An toàn cho bệnh nhân: Đánh giá và điều chỉnh môi trường sống để giảm nguy cơ té ngã, đi lạc: nhà ở phòng ốc, nhà bếp, phương tiện di chuyển, hệ thống giám sát. Và quan trọng là lập kế hoạch thay đổi khi sa sút trí tuệ tiến triển
Hỗ trợ cho bệnh nhân: Tạo môi trường quen thuộc, sao cho duy trì cảm giác tự chủ và phẩm giá cá nhân người bệnh thông qua:

Tăng cường khả năng định hướng: đặt các tờ lịch và đồng hồ lớn trong phòng và thiết lập lịch trình cố định cho các hoạt động hàng ngày, giải thích và thông báo những việc sẽ làm cho người bệnh
Nhà ở đủ ánh sáng, vui vẻ, quen thuộc → duy trì định hướng và tập trung
Tăng một vài hoạt động quen thuộc, liên quan đến sở thích của bệnh nhân trước khi mắc chứng mất trí → tạo hứng thú và kích thích
Tập thể dục hàng ngày: giảm bồn chồn, cải thiện thăng bằng, tim mạch và cơ bắp; cũng như cải thiện giấc ngủ và hành vi.
Các liệu pháp khác như: Liệu pháp hoạt động, liệu pháp âm nhạc → kiểm soát vận động, kích thích giác quan. Liệu pháp nhóm (ví dụ, liệu pháp hồi tưởng, các hoạt động xã hội) → duy trì kỹ năng hội thoại và giao tiếp).

6. Hỗ trợ người chăm sóc:

Người chăm sóc có thể rơi vào tình trạng căng thẳng, có thể do lo lắng việc bảo vệ bệnh nhân, do thất vọng, kiệt sức, tức giận, và bực bội trong quá trình chăm sóc. Cần có các chuyên gia chăm sóc sức khỏe sẽ theo dõi và đề xuất các dịch vụ hỗ trợ khi cần (ví dụ: nhân viên xã hội, chuyên gia dinh dưỡng, điều dưỡng, trợ lý chăm sóc sức khỏe tại nhà và bệnh nhân lưu trú ngắn hạn tại viện dưỡng lão để được chăm sóc tạm thời).

Thuốc:
– Điều trị triệu chứng nhận thức: Thuốc kháng men cholinesterase, Memantine, Ginkobiloba (EGb761) và các thuốc điều trị suy giảm nhận thức khác
– Điều trị rối loạn hành vi tâm thần: thuốc chống loạn thần, chống trầm cảm (khi có chỉ định)
– Liệu pháp nhắm trúng đích amyloid: kháng thể đơn dòng tái tổ hợp tác động vào amyloid beta

Lời khuyên: Phát hiện sớm và can thiệp kịp thời sẽ giúp duy trì chất lượng sống cho người bệnh và giảm gánh nặng cho gia đình.

Ths Bs Nguyễn Tấn Cường – Phòng khám đa khoa Pasteur

Tài liệu tham khảo

Bộ Y tế. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số rối loạn tâm thần thường gặp. Ban hành kèm Quyết định 2058/QĐ-BYT ngày 14/05/2020. Hà Nội: Bộ Y tế.
Bộ môn Nội Thần kinh – Trường Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Sách Nội Thần kinh. Chương: Sa sút trí tuệ. Nhà xuất bản Y học.
Hội Thần Kinh Học Việt Nam. Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh Alzheimer.
Huang, J., & Levin, M. C. Bệnh Alzheimer. MSD Manuals –Truy cập ngày 13/8/2025, từ: https://www.msdmanuals.com/vi/professional/rối-loạn-thần-kinh/sảng-và-sa-sút-trí-tuệ/bệnh-alzheimer
UpToDate. Treatment of Alzheimer disease. Truy cập ngày 13/8/2025, từ: https://www.uptodate.com/contents/treatment-of-alzheimer-disease