Chụp nhũ ảnh (mammography) là phương pháp chẩn đoán hình ảnh bằng tia X dùng để tầm soát nhằm phát hiện sớm ung thư vú hoặc các bất thường khác trong mô vú.

– Trong quá trình nhũ ảnh, vú được đặt và nén giữa hai bản ép để có hình rõ nét. (PMC)

– Hệ thống tia X sử dụng năng lượng thấp hơn so với nhiều xét nghiệm X-quang khác nhưng vẫn là “phóng xạ ion hóa” nên cần hiểu biết về an toàn. (IAEA)

Liều phóng xạ

– Liều hiệu quả (effective dose) trong một lần chụp nhũ ảnh hai chiều mỗi vú (2 views mỗi bên) thường khoảng ~0,4 millisievert (mSv) – tương đương với khoảng 2–3 tuần phơi nhiễm phóng xạ nền tự nhiên.

– Bộ phận mô vú nhạy với tia hơn một số mô khác, nên người thực hiện phải tối ưu để liều thấp nhưng hình ảnh đủ chất lượng. (IAEA)

– Liều từng thực hiện có thể thay đổi tùy: kích thước vú lớn hơn, mô vú dày hơn => cần nhiều tia hơn để xuyên qua. (IAEA)

Rủi ro

– Mặc dù có phóng xạ, các nghiên cứu đánh giá rằng lợi ích của sàng lọc ung thư vú thường lớn hơn rủi ro do tia X gây ra. (IAEA)

– Rủi ro tiềm ẩn là gây ung thư vú do tia (radiation-induced breast cancer) – nhưng rất nhỏ nếu thực hiện đúng tiêu chuẩn và số lần chụp phù hợp. (PMC)

– Cần lưu ý đặc biệt với phụ nữ rất trẻ (< 30 tuổi) hoặc có yếu tố nguy cơ cao, vì mô vú còn non hoặc nhạy hơn có thể chịu rủi ro lớn hơn. (Dense Breasts Canada)

– Nhũ ảnh 2D truyền thống: phổ biến, dùng hai góc chụp cho mỗi vú. Liều đã nêu ~0,4 mSv.

– Nhũ ảnh 3D (tomosynthesis): là hình ảnh chồng lớp, đôi khi liều hơi cao hơn hoặc tương đương, nhưng cải thiện khả năng phát hiện và giảm gọi lại.

– Nhũ ảnh chuyên biệt hoặc chẩn đoán (ví dụ: nhiều góc chụp, phóng xạ thêm do theo dõi): liều có thể tăng hơn. (PMC)

– Nguyên tắc ALARA (“As Low As Reasonably Achievable” – thấp nhất có thể mà vẫn đảm bảo chất lượng hình ảnh).

– Thiết bị và phòng chụp phải đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, khoanh vùng phòng, che chắn phù hợp, kiểm định định kỳ. (Canada.ca)

– Nhân viên vận hành phải được đào tạo, thực hiện đúng kỹ thuật: đặt vị trí, nén vú đủ tiêu chuẩn, loại bỏ vật cản (đồ kim loại, áo ngực có móc…) để tránh phải chụp lại. (PMC)

– Hãy lựa chọn cơ sở chụp nhũ ảnh uy tín: có chứng nhận, thiết bị hiện đại, nhân viên được đào tạo.

– Trước khi chụp: thông báo với bác sĩ/nhân viên nếu bạn có: lịch sử chụp tia nhiều lần, đang mang thai, có mô vú rất dày, có đặt túi độn vú…

– Hãy hỏi về loại thiết bị sẽ dùng (2D hay 3D), liều tia ước tính, và lợi ích/chế độ chụp.

– Thực hiện đúng lịch sàng lọc phù hợp với độ tuổi, tình trạng sức khỏe và nguy cơ cá nhân – không chụp quá thường xuyên nếu không cần thiết.

– Sau khi chụp: lưu giữ kết quả, biết mình cần chụp lại khi có chỉ định và giữ thông tin để so sánh qua các lần chụp.

– Đừng để nỗi sợ phóng xạ là lý do trì hoãn chụp nhũ ảnh: vì liều rất thấp và lợi ích phát hiện sớm là lớn hơn. (Iowa Radiology)

Chụp nhũ ảnh là một công cụ quan trọng trong phát hiện sớm ung thư vú. Mặc dù có sử dụng tia X và có phơi nhiễm phóng xạ, nhưng liều rất thấp và đã có các hướng dẫn, tiêu chuẩn rất rõ để đảm bảo an toàn. Nhận thức và thực hành đúng – chọn cơ sở uy tín, thực hiện đúng lịch – sẽ giúp tối ưu hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. International Atomic Energy Agency (IAEA). Radiation protection of patients: Mammography [Internet]. Vienna: IAEA; 2024 [cited 2025 Oct 23]. Available from: https://www.iaea.org/…/health…/radiology/mammography

2. American Cancer Society. Mammogram Basics [Internet]. Atlanta (GA): ACS; 2024 [cited 2025 Oct 23]. Available from: https://www.cancer.org/…/mammograms/mammogram-basics.html

3. Huda W, Sajewicz AM, Ogden KM, Scalzetti EM. How effective is the protection of the breast in mammography? Radiology. 2003;228(2):520–30. doi:10.1148/radiol.2282020822.

4. Hendrick RE. Radiation doses and cancer risks from breast imaging studies. Radiology. 2010;257(1):246–53. doi:10.1148/radiol.10100570.

5. Berrington de González A, Reeves G. Mammographic screening before age 50 years in the UK: comparison of radiation risks with mortality benefits. Br J Cancer. 2005;93(5):590–6. doi:10.1038/sj.bjc.6602736.

6. Sechopoulos I. A review of breast tomosynthesis. Part I. The image acquisition process. Med Phys. 2013;40(1):014301. doi:10.1118/1.4770279.

7. McCullough EC, Hippe DS, Rulyak SJ, Miglioretti DL. Radiation dose and image quality in digital breast tomosynthesis compared with digital mammography: results from the Breast Cancer Surveillance Consortium. Radiology. 2020;296(3):523–31. doi:10.1148/radiol.2020191995.

8. National Council on Radiation Protection and Measurements (NCRP). Ionizing radiation exposure of the population of the United States: NCRP Report No. 160. Bethesda, MD: NCRP; 2009.

9. Health Canada. Safety Code 33: Safety Procedures for the Installation, Use and Control of Mammographic X-ray Equipment [Internet]. Ottawa: Government of Canada; 2014 [cited 2025 Oct 23]. Available from: https://www.canada.ca/…/safety-code_33-securite-eng.pdf

10. Wang J, Berrington de González A, Berg CD, Yang L, Chen J, Liu Y. Estimated radiation-induced breast cancer risk and screening benefit in young women at high risk for breast cancer. Breast Cancer Res Treat. 2016;157(1):195–203. doi:10.1007/s10549-016-3790-3.

11. DenseBreast Canada. What are the facts about radiation and mammograms? [Internet]. Toronto: DenseBreast Canada; 2024 [cited 2025 Oct 23]. Available from: https://densebreastscanada.ca/what-are-the-facts-about…/

12. American Society of Radiologic Technologists (ASRT). Practice Standards for Medical Imaging and Radiation Therapy: Mammography [Internet]. Albuquerque, NM: ASRT; 2023 [cited 2025 Oct 23]. Available from: https://www.asrt.org/…/practice-standards/ps_mamm.pdf

13. International Agency for Research on Cancer (IARC). Breast Cancer Screening – IARC Handbooks of Cancer Prevention, Volume 15. Lyon: WHO Press; 2016.